Trong niềm tin thờ cúng nữ thần, Mẫu thần tại Việt Nam, trong khi các miếu miền Bắc thờ các thánh Mẫu, ông Hoàng, Bà Chúa, … thì ở miền Nam, Chúa Bà Ngũ Hành, hay còn gọi là bà Ngũ Hành, Ngũ Hành Nương Nương, hay 5 mẹ Ngũ Hành được người dân thờ tự nhiều hơn. Vậy thờ cúng này như thế nào? Trong bài viết sau, chúng tôi sẽ giới thiệu về văn khấn 5 mẹ Ngũ Hành.
Chúa Bà Ngũ Hành là ai? Tục thờ Ngũ Hành Nương Nương
Đầu tiên, để hiểu về Chúa Bà Ngũ Hành, chúng ta tìm hiểu về khái niệm Ngũ Hành. Khái niệm này xuất phát từ triết học Trung Quốc cổ. Ngũ Hành chỉ ra rằng trời đất, vũ trụ được thống trị bởi 5 yếu tố: Kim, Mộc, Thủy, Hỏa, và Thổ. Mỗi yếu tố biểu trưng cho kim loại, gỗ, nước, lửa và đất. Gọi tắt 5 yếu tố này là Ngũ Hành. Mỗi yếu tố tương sinh tương khắc theo quy luật nhất định. Quy luật này được áp dụng rộng rãi trong nhiều lĩnh vực như y học, ẩm thực, thiên văn, …
Đoàn người Việt cổ đã hòa quyện thuyết Ngũ Hành với tín ngưỡng dân gian đã có trong thờ cúng, và đưa thuyết này vào thờ cúng với hình tượng đã được chọn Ngũ Hành Nương Nương hay 5 mẹ Ngũ Hành. Từ đó, tục thờ Ngũ Hành Nương Nương được hình thành.
Chúa Bà Ngũ Hành có đặc điểm là một nước nông nghiệp, và cuộc sống dân số người Việt ở miền Nam phụ thuộc rất nhiều vào ánh nắng, gió, và mưa của trời đất. Do đó, tín ngưỡng thờ Chúa Bà Ngũ Hành ngày càng phổ biến và quan trọng trong các tỉnh của miền Nam.
Các vị Chúa Bà Ngũ Hành bao gồm:
- Đệ Nhất Chúa Bà Kim Tinh Thần Nữ
- Đệ Nhị Chúa Bà Mộc Tinh Thần Nữ
- Đệ Tam Chúa Bà Thủy Tinh Thần Nữ
- Đệ Tứ Chúa Bà Hỏa Phong Thần Nữ
- Đệ Ngũ Chúa Bà Thổ Đức Thần Nữ
Các sắc phong của Chúa Bà
Sắc phong của vị thần rất quan trọng. Nó minh chứng tính chính thống của triều đình và cho phép người dân thờ Ngũ Hành Nương Nương. Sắc phong cho Bà Ngũ Hành tồn tại dưới hai dạng: phong chung và phong riêng, tùy thuộc vào các địa phương. Có những địa phương chỉ thờ tự một trong năm bà hoặc cũng có thể thờ cả năm bà. Thứ hạng cao nhất mà Chúa Bà được phong là vị thần hàng đẳng thượng.
Các tư liệu và sách vẫn gọi ngữ chung của 5 mẹ Ngũ Hành là Ngũ Hành Thần Nữ, Ngũ Hành Nương Nương, Ngũ Hành Tiên Nương. Tại mỗi di tích lịch sử, tên gọi của từng bà cũng không giống nhau. Có khi là Kim đức thánh phi, Thủy đức thánh phi hoặc Hỏa ý thức nữ hay Chúa Sắt thần nữ, …
Dâng lễ 5 mẹ Ngũ Hành
Người ta tin rằng Chúa Bà Ngũ Hành có quyền lực liên quan đến mọi ngành nghề như đất đai, củi lửa, kim khí, … có thể phù hộ và ban lộc cho ngư dân, thợ thủ công, nông dân, … giúp họ làm ăn thuận lợi, có cuộc sống sung túc. Vì vậy, việc thờ cúng Chúa Bà Ngũ Hành trở thành một tục lệ phổ biến. Chúa Bà được thờ tự rất nhiều ở các đền miếu, đặc biệt là ở miền Nam Việt Nam. Lễ cúng vía Chúa Bà Ngũ Hành cũng rất tương tự nhau.
Các đền, miếu thờ Chúa Bà Ngũ Hành
Trước đây, Chúa Bà Ngũ Hành thường được thờ ở các am, miếu, điện, … phổ biến nhất là các miếu lớn, nhỏ mà người dân quen gọi là “miếu ngũ hành” hay “miếu bà”. Ngoài ra, cũng có những tên gọi khác gắn với tên địa phương, bên trong có đặt tượng Chúa Bà Ngũ Hành. Ở miền Nam, đặc biệt ở vùng nông thôn, có nhiều miếu Bà. Sắp xếp lễ cúng và thờ phụng ngày càng tăng kỷ lục. Tại quận Gò Vấp thuộc tỉnh Gia Định cũ, chỉ trong một trong hai khu vực liền kề nhau đã có tới bốn chỗ thờ Chúa Bà Ngũ Hành. Trong nhiều chùa cổ, Chúa Bà Ngũ Hành được thờ cùng với các vị thần khác như Thành Hoàng, Thổ Địa, Tiền Hiền, Hậu Hiền, … Tuy không thuộc tín ngưỡng “thờ Phật,” Nhưng Chúa Bà Ngũ Hành vẫn được thờ trong chùa. Điều này cho thấy, tục thờ Chúa Bà Ngũ Hành đã phổ biến và phát triển sâu rộng trong đời sống người Việt.
Ngày kỵ của Chúa Bà Ngũ Hành
Theo tục lệ, lễ vía Bà Chúa Ngũ Hành diễn ra vào ngày 19/3 âm lịch, nhưng ở một số nơi, lễ cúng diễn ra vào các ngày khác nhưng vẫn trong tháng 3 âm lịch. Ngày trước lễ vía, người dân thường làm lễ “đắp y cho Mẹ” bằng cách tổ chức vệ sinh, sơn sửa cho các tượng Chúa Bà. Trong ngày lễ vía Chúa Bà Ngũ Hành, người ta dùng lễ vật, cầu nguyện, mời người múa bóng rỗi, và hát để tôn vinh Chúa Bà.
Như vậy, thờ cúng Chúa Bà Ngũ Hành là một phần không thể thiếu trong văn hóa tín ngưỡng thờ nữ thần, mẫu thần của người Việt.
