Bạn có biết không, trong quan niệm tín ngưỡng của người Việt Nam, ba vị thần Táo là những vị thần đặc biệt quan trọng trong việc mang đến phúc đức cho gia đình? Mỗi năm, vào ngày 23 tháng Chạp là ngày Ông Công lên chầu trời, vì vậy ngày này được gọi là “Tết Ông Công”. Tuy nhiên, còn một vị thần khác cũng quan trọng không kém, đó là Ông Táo. Táo Quân sẽ lên trời và kể với Ngọc Hoàng Thượng đế những sự kiện trong năm vừa qua, bao gồm cả những việc gia đình ta đã làm. Tuy là điều tưởng chừng không thể tin được, nhưng đó là những điều cô độc mà tôi đã khám phá ra trong lễ vật cúng ông Công ông Táo.
Tín Ngưỡng và Truyền Thống
Táo Quân được dân gian tín ngưỡng bởi cho rằng ngoài việc chăm sóc bếp núc để nuôi sống con người, các vị Táo quân còn theo dõi những việc làm từ tốt đến xấu của người trong gia đình. Họ sẽ trình báo với Ngọc Hoàng những việc đã xảy ra trong năm qua. Theo sách “Kính Táo toàn thư”, Táo Thần không chỉ ghi nhận những việc làm của gia đình mà còn tâu trình công tội của nhà đó. Lễ tiễn ông Công, ông Táo trở thành một nét văn hóa truyền thống rất quan trọng trong ngày Tết cổ truyền của người Việt Nam.
Theo GS. Trần Lâm Biền – nhà nghiên cứu văn hóa dân gian, lễ cúng Táo quân không phải là một hủ tục mê tín dị đoan mà đó là một tín ngưỡng văn hóa dân gian có nguồn gốc từ ba vị thần Thổ Công, Thổ Địa, Thổ Kỳ của Lão giáo Trung Quốc, nhưng đã được Việt hóa thành huyền tích “2 ông 1 bà” – vị thần Đất, vị thần Nhà, vị thần Bếp núc.
Mâm Cơm Lễ Ông Công Ông Táo
Lễ cúng ông Công ông Táo được tiến hành từ ngày 17 đến ngày 23 tháng Chạp, tùy thuộc vào từng gia đình. Tuy nhiên, luôn có ba bộ mũ áo, hài và cá chép trong ngày cúng. Lễ vật cúng Táo quân phụ thuộc vào điều kiện kinh tế và truyền thống của từng gia đình. Một số lễ vật phổ biến bao gồm xôi, cơm canh, rượu nước, vàng mã, cau trầu, thịt gà, thịt lợn và hoa quả. Đặc biệt, cần phải có 3 bộ mũ áo, hài và một hoặc ba con cá chép (cá sống hoặc bằng giấy mã).
Trên thực tế, nhiều gia đình đã thay đổi lễ cúng ông Công ông Táo bằng cách cúng hoa quả, xôi chè hoặc các món chay. Tuy nhiên, vẫn có nhiều gia đình giữ phong tục cũ và cúng theo truyền thống gia đình và vùng miền.
Ở miền Bắc, nhiều gia đình thường cúng ông Công ông Táo từ khoảng 20 tháng Chạp và muộn nhất là trước 12h trưa ngày 23 tháng Chạp. Họ tin rằng sau 12 giờ trưa là ông Táo đã về chầu trời. Mâm cúng ông Táo ở miền Bắc thường bao gồm vàng mã, cá chép, bộ mũ áo của các Táo. Nếu là cá chép sống, khi cúng xong sẽ mang ra sông, suối, ao hồ để phóng sinh. Còn nếu là cá chép giấy, sẽ đốt sau khi cúng.
Người miền Nam thường cúng ông Táo vào buổi tối từ 20 giờ đến 23 giờ ngày 23 tháng Chạp. Mâm cúng ông Táo của miền Nam thường bao gồm chả giò, bánh chưng, hành muối, gà luộc và một đĩa đậu phộng, kẹo vừng đen và một bộ “cò bay, ngựa chạy”.
Trong khi đó, người miền Trung cúng ông Táo vào ngày 23 tháng Chạp và coi trọng việc thay cát mới trong lư hương và lau dọn bàn thờ ông Táo sạch sẽ. Mâm cúng ở miền Trung không có áo mũ vàng mã cho các Táo như miền Bắc. Thay vào đó, người miền Trung thường dâng lên một con ngựa bằng giấy và đốt vàng mã cùng với các lễ vật khác.
Dù có những yếu tố khác biệt, việc cúng ông Công ông Táo vẫn là một phong tục truyền thống quan trọng và đặc biệt trong ngày Tết cổ truyền của người Việt Nam. Đừng quên chuẩn bị mâm cơm lễ ông Công, ông Táo của bạn theo truyền thống và vùng miền của mình để đón những phúc đức mới trong năm mới nhé!
